English
Anh Trần Văn Ơn là học sinh trường Pétrus Ký đã bị chính quyền Pháp nổ súng bắn chết trong phong trào biểu tình của học sinh sinh viên Sài Gòn vào ngày 9 tháng 01 năm 1950. Cái chết của anh đã gây tiếng vang lớn, có tác động rộng khắp trong phong trào đấu tranh của dân chúng Sài Gòn sau đó.
Phạm Tuấn Trường
Cuộc kháng chiến toàn quốc ngày 19/12/1946 đã ảnh hưởng sâu rộng đến các tầng lớp nông công thương và kể cả những tầng lớp trí thức đặc biệt là tầng lớp học sinh, sinh viên cả nước. Nhân dân cả nước đồng loạt hưởng ứng lời kêu gọi của chủ tịch Hồ Chí Minh cùng đứng lên chống thực dân Pháp. Đáp ứng lời kêu gọi phát huy tinh thần yêu nước của tầng lớp thanh niên học sinh – sinh viên yêu nước cùng đứng lên chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Các phong trào đấu tranh diễn ra mạnh mẽ từ giữa năm 1949 đến đầu năm 1950. Tinh thần yêu nước, chống giặc ngoại xâm ngày càng mạnh mẽ, lòng yêu nước của học sinh – sinh viên yêu nước diễn ra liên tục và lan rộng khắp hai miền Nam – Bắc.
Anh Trần Văn Ơn là học sinh trường Pétrus Ký đã bị chính quyền Pháp nổ súng bắn chết trong phong trào biểu tình của học sinh sinh viên Sài Gòn vào ngày 9 tháng 01 năm 1950. Cái chết của anh đã gây tiếng vang lớn, có tác động rộng khắp trong phong trào đấu tranh của dân chúng Sài Gòn sau đó.
Di ảnh Anh hùng Liệt sĩ Trần Văn Ơn.
Trần Văn Ơn sinh ngày 29 tháng 5 năm 1931 trong một gia đình nông dân nghèo tại xã Phước Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre. Cha anh là ông Trần Văn Nghĩa là công chức bậc thấp, mẹ anh là bà Huỳnh Thị Tữu. Thuở nhỏ, anh học tiểu học ở thị xã Mỹ Tho, sau đó, giặc tàn phá xóm làng, gia đình anh phải lưu lạc về Sài Gòn sinh sống và trú quán tại số nhà 322/10, đường Verolun – Sài Gòn. Hầu hết anh chị của anh đều tham gia phong trào cách mạng, trong đó có chị, liệt sĩ Trần Thị Lễ, hy sinh năm 1948.
Tháng 8 năm 1945, anh thi đậu vào lớp năm thứ nhất, bậc cao đẳng tiểu học tại Trường Pétrus Ký. Năm học 1948-1949, anh học xong năm thứ ba bậc cao tiểu, thi vượt lớp đỗ bằng đệ nhất cấp Pháp (Brevet du 1er cycle). Đến năm học 1949-1950, khi lên lớp năm thứ tư cao tiểu thì Trần Văn Ơn được đặc cách lên lớp Ban tú tài (lớp seconde, tương đương lớp 10 hiện nay) của trường Pétrus Ký (nay là trường PTTH chuyên Lê Hồng Phong) vì đã có bằng đệ nhất cấp. Trần Văn Ơn được coi là một học sinh chăm ngoan, hiếu học, hiếu nghĩa lễ độ với cha mẹ, thầy cô. Bên cạnh học tập, anh bắt đầu tham gia vào các hoạt động xã hội yêu nước ngay tại trường Pétrus Ký.
Từ năm 1947, được tổ chức phân công, anh bắt đầu tham gia vào phong trào học sinh yêu nước của trường, tham gia Hội học sinh sinh viên Việt Nam – Nam Bộ. Anh là hội viên mật của Đoàn học sinh kháng chiến nội thành, đồng thời nhận nhiệm vụ tuyên truyền, vận động học sinh trong trường tham gia vào các hoạt động chống thực dân Pháp và chính quyền thân Pháp. Và nay, trong lịch sử truyền thống của trường Pétrus Ký, vẫn còn ghi rõ Anh là một cột trụ của phong trào học sinh yêu nước của trường Pétrus Ký những năm 1947 – 1950.
Năm 1949, cuộc kháng chiến của nhân dân ta bước vào giai đoạn phản công. Tại Sài Gòn, các tầng lớp đồng bào cũng tích cực hưởng ứng dưới nhiều hình thức: biểu tình chống sưu thuế, chống bắt lính, đòi việc làm, HSSV bãi trường, bãi khóa liên miên. Giặc Pháp càng thua đau càng ra sức đàn áp, khủng bố nhân dân các vùng chúng tạm chiếm, trong đó HSSV cũng bị chúng bắt bớ, giam cầm.
Trước ngày kỷ niệm 9 năm Ngày khởi nghĩa Nam Kỳ (23/11/1940-23/11/1949), chính quyền thực dân Pháp đã bắt cóc một số học sinh của trường Pétrus Ký. Từ sự kiện này đã nổ ra cuộc bãi khóa lớn, tập trung của học sinh của 10 trường tại Sài Gòn vào ngày 23/11/1949. Lúc này, Trần Văn Ơn đang chuẩn bị thi tú tài, nhưng vẫn tích cực tham gia cuộc bãi khóa. Anh là người đứng đầu nhóm học sinh của trường Pétrus Ký để đi biểu tình.
Ngày 09/01/1950, ở Sài Gòn đã nổ ra một cuộc biểu tình lớn của hơn 6.000 học sinh-sinh viên và giáo viên các trường Pétrus Ký, đưa yêu cầu đòi Thủ tướng Trần Văn Hữu phải thả ngay những học sinh, sinh viên bị bắt. 13 giờ ngày 09/01, chính phủ của Thủ tướng Trần Văn Hữu huy động một lực lượng lớn cảnh sát đàn áp phong trào biểu tình. Chúng đem vòi rồng phun nước và dùng dùi cui đánh đập hết sức tàn nhẫn học sinh-sinh viên và giáo viên các trường và những người biểu tình. Cuộc đàn áp này chúng đã bắt đi 150 người, đánh đập 30 người trọng thương tại chỗ.
Không lùi bước trước kẻ thù, Trần Văn Ơn cùng một số bạn bè hiên ngang tiến về phía trước lớn tiếng tố cáo tội ác của chúng, đồng thời che chở cho các em nhỏ ở phía sau. Theo trang tỉnh Bến Tre, trong lúc khiêng nữ sinh Tạ Thị Thâu của Trường Gia Long bị cảnh sát đánh ngất, anh Trần Văn Ơn đã bị trúng đạn vào bụng. Theo nhà báo Lê Trung Nghĩa (báo Tuổi Trẻ), Trần Văn Ơn bị bắn trong lúc đang đỡ học sinh trèo lên đống củi chất sát rào để vượt tường rào của chúng. Cùng với các nạn nhân khác, anh được đưa vào Bệnh viện Chợ Rẫy cứu chữa, tuy nhiên do vết thương quá nặng, nên đã trút hơi thở cuối cùng, qua đời vào 15 giờ 30 phút ngày 09/01/1950. Khi đó, anh Trần Văn Ơn chưa đầy 19 tuổi.
Khi hay tin anh Trần Văn Ơn mất, chiều ngày 09/01/1950, ngay lập tức đã gây náo động trong giới học sinh – sinh viên Sài Gòn, gây nên một niềm xúc động lớn và một làn sóng phản đối mạnh mẽ trong học sinh – sinh viên và các tầng lớp đồng bào đô thị. Các học sinh đã được cử tới để bảo vệ xác Trần Văn Ơn tại nhà thương Sài Gòn, không để cho kẻ thù phi tang xác anh. Tin này cũng mau chóng trở thành tâm điểm và đồng loạt các tờ báo lớn của Sài Gòn đã đưa tin và chỉ trong một ngày thì hàng biển người của nhân dân Sài Gòn, Chợ Lớn và Gia Định… đã tập trung đưa tang hàng chục ngàn người mà đông nhất là giới học sinh – sinh viên Sài Gòn.
Sau khi đấu tranh để được sự đồng ý của nhà cầm quyền, ban đại diện học sinh trường và gia đình đã đem xác anh về quàn 3 ngày tại nhà vĩnh biệt đường Thuận Kiều. Họ đã lập bàn thờ, đặt linh vị và quyết định tổ chức tang lễ cho Trần Văn Ơn ngay trong trường Pétrus Ký. Toàn thể học sinh Pétrus Ký đã mang băng đen để tang anh. Từ ngày 10 đến 12 tháng 1, hàng trăm đoàn thể đủ mọi các giới: công nhân, tri thức, thương nhân, công chức, nghệ sĩ, nhà báo, học sinh… đã đến viếng, thắp hương và đặt vòng hoa cho anh. Tổng cộng có hơn 300 vòng hoa, đặc biệt trong số đó có có vòng hoa của những người Pháp mang dòng chữ “Soldats démocrates” (Chiến sĩ dân chủ) để tưởng nhớ anh.
Ngày 12/01/1950, lễ tang anh Trần Văn Ơn được tổ chức trọng thể, với Trưởng ban lễ tang là giáo sư Lưu Văn Lang. Hàng chục ngàn người đã đến tập trung tại trường Pétrus Ký. Hơn 300.000 người dân Sài Gòn đã xuống đường ủng hộ. Một biển người đông gần nửa triệu đã kết chặt hàng ngũ để tiễn đưa người liệt sĩ trẻ tuổi về nơi an nghỉ cuối cùng. Theo báo Thần chung (nay ta còn số ra ngày 14/1/1950), để hưởng ứng đám tang Trần Văn Ơn, các hiệu buôn người Việt, người Hoa, người Ấn, các hãng tư nhân khác đều đóng cửa ngày hôm đó, đồng thời các xe rước người đi đưa đám tang đều không lấy tiền, hàng mấy trăm phu xích lô tình nguyện chở hơn 300 vòng hoa đi đến nghĩa trang Chợ Lớn. Có thể nói đây là đám tang tập trung đông đảo nhất học sinh-sinh viên Sài Gòn và nhân dân yêu nước. Hai đại biểu học sinh ở Trung và Bắc cũng đáp máy bay vào dự tang lễ. Anh Trần Văn Ơn đã được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân vào năm 2000.
Sau khi tập hợp đông đủ, đúng 7 giờ 30 phút, ngày 12/01/1950 đoàn người bắt đầu đi qua các con đường của Sài Gòn, tới nhà vĩnh biệt đường Thuận Kiều đón thi hài anh. Học sinh mang theo những biểu ngữ, di ảnh Trần Văn Ơn. Dẫn đầu đoàn biểu tình là những nhân sĩ trí thức lớn, như: Lưu Văn Lang, luật sư Trịnh Đình Thảo, luật sư Nguyễn Hữu Thọ…, cùng một số người Pháp có chính kiến rõ ràng. Theo ước tính có 25.000 người đã đi cùng với rất nhiều dân chúng Sài Gòn hai bên đường đón tiếp, hưởng ứng. Quan tài anh sau khi được đưa ra khỏi nhà vĩnh biệt, đã được đưa về nghĩa trang Chợ Lớn chôn cất. Trước linh cữu anh là hương án có 2 câu viết bằng máu của học sinh:
“Chết vì tổ quốc, chết mà vẫn sống,
Sống kiếp Việt gian, ô nhục muôn đời”.
Tại nghĩa trang Chợ Lớn, nhiều điếu văn trong ngày đám tang đã được đọc để tưởng niệm Trần Văn Ơn. Trong số đó, Điếu văn của đại biểu các học sinh, sinh viên có đoạn: “Chúng ta sẽ không bao giờ quên được ngày 9 tháng 1, ngày mà anh Ơn và các bạn học sinh, sinh viên đã vui lòng đem xương máu, sinh mạng của mình đổi lấy tự do cho các bạn bị giam cầm. Tinh thần bạn Trần Văn Ơn bất diệt”.
Đám tang của Anh hùng Trần Văn Ơn một lần nữa nhắc nhở thế hệ trẻ Việt Nam hãy hành động như những chiến sĩ trẻ được coi là cánh tay phải đắc lực của Đảng ta. Từ đây, càng nhắc nhở thế hệ trẻ Việt Nam đã và sẽ mãi mãi trở thành lực lượng lớn yêu nước để đấu tranh chống lại chính quyền thực dân Pháp và tay sai, giành độc lập, tự do cho Tổ quốc.
Với sự kiện lịch sử đó, noi gương và ghi nhận tinh thần đấu tranh bất khuất của anh Trần Văn Ơn và học sinh – sinh viên trong những ngày đầu kháng chiến, Đại hội toàn quốc Liên đoàn Thanh niên Việt Nam lần thứ nhất tháng 2 năm 1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 09/01 hàng năm là Ngày truyền thống học sinh – sinh viên. Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Sinh viên Việt Nam lần thứ V diễn ra ngày 22 – 23/11/1993 tại thủ đô Hà Nội đã quyết định đồng thời lấy ngày 09/01 làm ngày truyền thống của Hội Sinh viên Việt Nam. Truyền thống vẻ vang đó đã được các thế hệ học sinh – sinh viên kế thừa oanh liệt và trở thành bất diệt.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 01 năm 2022
Phạm Tuấn Trường
Phòng Truyền thông – Giáo dục và Quan hệ quốc tế
Tài liệu tham khảo: