English
Học sinh, sinh viên là thành phần quan trọng trong tầng lớp trí thức tiểu tư sản. Ngay từ khi phong trào ra đời, họ đã có những đóng góp xuất sắc trong phong trào giải phóng dân tộc. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, để giành được thắng lợi cuối cùng, bảo vệ được độc lập tự do cho dân tộc, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đã xung trận với một quyết tâm lớn, một tinh thần quả cảm tuyệt vời. Tại Sài Gòn – Gia Định, trung tâm đầu não và là Thủ đô của chính quyền Việt Nam Cộng hòa, phong trào yêu nước của mọi tầng lớp nhân dân diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ, nổi bật là phong trào của học sinh, sinh viên. Hòa mình vào phong trào chung của quần chúng nhân dân, họ đã thể hiện vai trò vừa là “ngòi pháo” vừa là lực lượng “chủ công” trong các phong trào đấu tranh, nhất là đấu tranh chính trị ở đô thị. Chính bộ phận này, với nhiều hình thức đấu tranh đa dạng, sáng tạo và linh hoạt đã trở thành lực lượng xung kích trong việc gây rối loạn nội bộ chính quyền Sài Gòn và từng bước làm thất bại âm mưu của Mỹ trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam.
Từ những năm 1949 – 1950, phong trào đấu tranh của thanh niên, học sinh, sinh viên các đô thị diễn ra liên tục, rầm rộ và rộng khắp, nhất là ở Sài Gòn – Gia Định. Ngày 9/1/1950, Đoàn Thanh niên cứu quốc và Đoàn học sinh Sài Gòn – Chợ Lớn đã vận động và tổ chức cho hơn 2.000 học sinh, sinh viên các trường biểu tình đòi đảm bảo an ninh cho học sinh, sinh viên học tập và trả tự do cho những học sinh, sinh viên bị bắt và mở lại trường học. Đoàn biểu tình đã bị đàn áp dã man. Cuộc đàn áp đẫm máu ngày 09/01/1950 và tinh thần chiến đấu hy sinh oanh liệt của anh Trần Văn Ơn làm dấy lên trong học sinh, sinh viên và nhân dân Sài Gòn – Chợ Lớn lòng căm thù giặc và ý chí đấu tranh kiên quyết chống thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai. Với sự kiện lịch sử đó, Đại hội toàn quốc Liên đoàn thanh niên Việt Nam lần thứ nhất tháng 2 năm 1950 tại Việt Bắc đã quyết định lấy ngày 09 tháng 01 hàng năm làm Ngày truyền thống học sinh – sinh viên.
Ngày 5/5/1950, nhà cầm quyền thực dân ra lệnh giải thể các lớp cấp 3 trường Phước Kiến (nay là trường Trần Bội Cơ ở phường 3, Quận 5). Trước làn sóng đấu tranh của phụ huynh và học sinh, địch huy động cảnh sát đến đàn áp cuộc đấu tranh, bắt đi 100 học sinh, trong đó có nữ học sinh Trần Bội Cơ là người đứng đầu cuộc đấu tranh này, chúng dùng đủ mọi cực hình để tra tấn Trần Bội Cơ, hòng trấn áp phong trào đấu tranh sôi sục trong giới học sinh Sài Gòn. Nhưng mọi thủ đoạn của địch đều thất bại trước ý chí ngoan cường, dũng cảm của người nữ học sinh trẻ. Ngày 12/5/1950, Trần Bội Cơ đã anh dũng hy sinh sau một tuần bị tra tấn. Cuộc míttinh truy điệu nữ sinh Trần Bội Cơ tác động mạnh mẽ đến đông đảo các giới đồng bào và các học sinh Sài Gòn – Chợ Lớn tổ chức trọng thể, lôi cuốn hàng ngàn người tham dự.
Từ năm 1954 – 1956, hình thức đấu tranh của học sinh – sinh viên Sài Gòn – Gia Định là viết bài đăng trên các báo công khai, gây dư luận phản đối chính sách hà khắc, chống chính sách giáo dục nô dịch phản động, yêu cầu Hiệp thương tổng tuyển cử thống nhất Bắc Nam theo tinh thần hiệp định Giơnevơ. Phong trào văn nghệ hưởng ứng việc bảo vệ hòa bình được triển khai rộng rãi.
Sang năm 1957, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã thực hiện các hành động trắng trợn nhằm phá hoại Hiệp định GiơNevơ, phong trào đấu tranh của học sinh sinh viên đã tập hợp đông đảo hơn, diễn ra liên tục và rộng rãi với các hình thức như đòi ban hành tự do dân chủ trong nhà trường, đòi mở thêm trường công, chuyển ngữ đại học, chuyển sang đấu tranh trực diện với chính quyền Diệm.
Năm 1958, với sự lãnh đạo của đồng chí Hồ Hảo Hớn đã liên kết nhiều trường tập hợp đông đảo học sinh, sinh viên tiến hành biểu tình với biểu ngữ trên một quãng đường dài, đấu tranh trực diện với Bộ Quốc gia Giáo dục Việt Nam Cộng Hòa.
Năm 1959 Mỹ và chính quyền Sài Gòn lo ngại trước các phong trào đấu tranh của học sinh – sinh viên, chúng đã tìm mọi cách kìm kẹp, chia rẽ, khủng bố, đàn áp phong trào… đưa các đại diện học sinh, sinh viên ra xét xứ, bắt bớ hàng trăm Đảng viên, Đoàn viên và quần chúng tích cực ở các trường Petrús Ký, Gia Long, Nguyễn Bá Tòng…Trong nhà tù chúng dùng nhiều hình thức mua chuộc, tra tấn, đánh đập đối với học sinh, sinh viên bị bắt. Nhiều thanh niên học sinh đã dũng cảm kiên cường, giữ vững khí tiết không đầu hàng, phản bội dân tộc
Ngày 9/1/1961, Hội Liên hiệp thanh niên học sinh, sinh viên giải phóng là thành viên của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam được thành lập, ban cán sự chủ trương hoạt động mạnh mẽ và rộng rãi trong tất cả các cơ sở, dưới các hình thức tuyên truyền, xung phong, đột kích, rải truyền đơn, cờ mặt trận xuất hiện nhiều khu vực trong thành phố: tại Vườn Chuối, Bến Bạch Đằng,…Từ phong trào đấu tranh chính trị, ban cán sự đã chọn các cán bộ đoàn để tổ chức hoạt động vũ trang, ngày 26/3/1961 Đội quyết tử học sinh, sinh viên được thành lập
Năm 1962 nhiều cuộc biểu tình với quy mô lớn như cuộc biểu tình ngày 8/6/1962 của 8000 học sinh Tân An, Chợ Lớn…
Năm 1963, các trường đại học cũng đấu tranh đòi phải học bằng Tiếng Việt, tiến hành biểu tình chống bắt lính, chống lập chế độ bán quân sự trong học đường, chống các trường hợp trường học đỡ đầu các ấp chiến lược… Ngày 25/8/1963 theo chỉ đạo của Uỷ ban học sinh liên trường, hơn 5000 học sinh, sinh viên biểu tình tại chợ Bến Thành, đi đầu là tốp nữ sinh áo trắng, bọn cảnh sát nổ súng bắn vào đoàn biểu tình làm nhiều người chết và bị thương, trong đó có nữ sinh viên trường Trường Sơn là Quách Thị Trang, dấy lên cuộc xuống đường của 4000 nữ sinh Gia Long cũng bị đàn áp tàn bạo, hàng trăm nữ sinh bị thương…
Trong giai đoạn 1965 – 1968, Đế quốc Mỹ đẩy mạnh hơn nữa cuộc chiến tranh bằng việc đưa quân can thiệp trực tiếp vào chiến trường Việt Nam, phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định phát triển sang một bước mới. Đây là thời kì phong trào phát huy tối đa các hình thức đấu tranh, các biện pháp đấu tranh, huy động tối đa lực lượng tham gia, cao hơn về quy mô lực lượng, tính chất đấu tranh và trình độ tổ chức. Năm 1967, lực lượng cách mạng, tiến bộ đã giành được những vị trí quan trọng trong các Ban Đại diện sinh viên tại nhiều trường trong Thành phố, giành lấy quyền lãnh đạo Tổng Hội Sinh viên Sài Gòn sử dụng trụ sở số 4 Duy Tân (nay là Nhà Văn Hóa Thanh niên) làm trung tâm đấu tranh công khai. Đây chính là bước phát triển lớn, làm tiền đề để lực lượng học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định phát huy tinh thần quật khởi, sẵn sàng tham gia cuộc tổng tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968.
Năm 1968, học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định đã đồng loạt hành động, vẽ hàng trăm khẩu hiệu, rải hàng ngàn truyền đơn và kêu gọi lật đổ Thiệu – Kỳ, đuổi Mỹ xâm lược, trực tiếp tham gia phát động quần chúng nổi dậy, treo cờ Mặt trận, rải truyền đơn cách mạng trong các khu lao động Bàn Cờ, Vườn Chuối, Nguyễn Thông…, thể hiện tinh thần xung kích duy trì tốt việc sinh hoạt và tập hợp lực lượng thanh niên, vai trò của những nữ sinh viên nổi bật không kém những nam thanh niên như tham gia chiến đấu trên đường phố chống bom cay, dùi cui của cảnh sát dã chiến…
Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975, phong trào đấu tranh chính trị của học sinh, sinh viên, các tổ chức hòa bình đòi chấm dứt chiến tranh, đòi Thiệu từ chức… nổ ra ở tất cả các thành phố lớn, với các hình thức như: biểu tình, trinh sát, dẫn đường, tiếp tế lương thực, thực phẩm, may cờ Cộng hòa miền Nam Việt Nam, làm công tác binh vận…, góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Sau Đại thắng Mùa xuân 1975, các thế hệ học sinh, sinh viên thành phố tiếp tục xung kích trên các mặt trận, tích cực tham gia các công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển Thành phố. Nhiều phong trào trong học sinh, sinh viên Thành phố đã tạo sự lan tỏa, được nhân rộng trên cả nước, tạo động lực để Hội Sinh viên Thành phố tiếp tục tìm tòi, nghiên cứu, đổi mới phương thức hoạt động cho phù hợp với tình hình mới góp phần viết tiếp Truyền thống anh hùng, năng động, sáng tạo, nghĩa tình của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Thành phố, phát huy vai trò của mình trong các phong trào hành động cách mạng, đóng góp công sức vào sự nghiệp đổi mới đất nước.
Tài liệu tham khảo:
1. Ban tổng kết chiến tranh, Thành Uỷ Thành phố Hồ chí Minh (2015) Lịch sử Sài Gòn Chợ lớn Gia Định kháng chiến (1945 – 1975), NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật.
2. Khoalichsu.ussh.vnu.edu.vn
3. Thanhdoan.hochiminhcity.gov.vn
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 05 tháng 01 năm 2021
Huỳnh Thị Kim Loan
Phòng Truyền thông – Giáo dục và Quan hệ quốc tế
