EnglishGiáo sư, Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng là một trong những nhân vật kiệt xuất của nền y học hiện đại Việt Nam. Với hơn nửa thế kỷ cống hiến, bà không chỉ là một nhà lãnh đạo tài năng mà còn là một nhà khoa học tiên phong, người đã mở ra cánh cửa hy vọng cho hàng chục nghìn gia đình hiếm muộn bằng việc đưa kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) về Việt Nam. Cuộc đời bà là một minh chứng sống động cho tinh thần “Lương y như từ mẫu” và khát vọng không ngừng nghỉ vì sức khỏe cộng đồng.
Ảnh: GS-BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng, tư liệu ảnh Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ.
GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng sinh ngày 10/03/1944 tại Biên Hoà, Đồng Nai. Tuổi thơ của bà gắn liền với những khó khăn, cơ cực. Gia đình có lúc phải tản cư, bản thân bà suýt phải bỏ học vì hoàn cảnh kinh tế quá eo hẹp. Tuy nhiên, nhờ sự động viên của người cha và một khát khao mãnh liệt được làm bác sĩ để cứu người, bà đã vượt qua mọi trở ngại để tiếp tục con đường học vấn. Bà tốt nghiệp Bác sĩ Y khoa năm 1970 tại Đại học Y khoa Sài Gòn và tiếp tục học sau đại học. Bà chuyên sâu vào ngành Sản Phụ khoa, xuất phát từ sự đồng cảm sâu sắc với nỗi đau của người phụ nữ. Những hình ảnh đó đã hun đúc trong bà quyết tâm phải học hỏi, nghiên cứu và tìm ra những giải pháp y khoa tiên tiến nhất để mang lại sự sống và hạnh phúc trọn vẹn.
Giai đoạn sau ngày 30 tháng 4 năm 1975 là một thời khắc lịch sử đầy biến động đối với giới trí thức miền Nam. Nhiều người có cơ hội và điều kiện đã lựa chọn ra nước ngoài, đặc biệt là Pháp, để tiếp tục nghiên cứu và làm việc trong môi trường tiên tiến. Tuy nhiên, với GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng, một quyết định đã được đưa ra không chút do dự. Trong những ngày đầu sau giải phóng, đất nước đối mặt với vô vàn khó khăn, thiếu thốn, đặc biệt trong ngành y tế. Sự lựa chọn từ chối những lời mời hấp dẫn ở nước ngoài để ở lại và cống hiến trong hoàn cảnh khó khăn ấy đã thể hiện trọn vẹn tâm nguyện của một người thầy thuốc, một người con đất Việt dành trọn kiến thức và tâm sức cho đồng bào mình. Quyết định này đã đặt nền móng cho những thành tựu vĩ đại sau này của bà tại Bệnh viện Từ Dũ và ngành y học Việt Nam.
Sự nghiệp của GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng là sự kết hợp hài hòa giữa chuyên môn y khoa xuất sắc và trách nhiệm xã hội, chính trị sâu sắc. Bà từng giữ các trọng trách quan trọng như: Giám đốc Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM), biến nơi đây thành đơn vị Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới và bệnh viện chuyên khoa sản phụ hàng đầu cả nước. Viện trưởng Viện Tim TP.Hồ Chí Minh. Đại biểu Quốc hội các khóa VII, VIII, IX; Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội khóa IX; và đặc biệt là Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VIII. Ở tuổi 37 bà đã trở thành một nữ đại biểu quốc hội đây là một trong những niềm vinh hạnh và đầy tự hào của bà. Trong vai trò là một Đại biểu Quốc hội và Phó Chủ tịch Quốc hội, bà không chỉ tham gia các hoạt động lập pháp và giám sát ở cấp cao mà còn có phương pháp tiếp cận dân chủ, sâu sát và thực tế. GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng luôn thực hiện các chuyến đi trực tiếp đến tận cơ sở, vùng sâu vùng xa để “cầm tay chỉ việc” và “tận mắt chứng kiến” cuộc sống của người dân, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em. Bà tin rằng, chỉ khi hiểu rõ nỗi đau và hoàn cảnh thực tế, bà mới có thể đưa ra những chính sách, giải pháp đúng đắn và hiệu quả.
Trong cuộc đời bà nhớ nhất câu chuyện khi trở thành nữ đại biểu quốc hội. Khi bà cùng đoàn công tác đến thăm huyện Thới Bình, Cà Mau lúc đó là tỉnh Minh Hải, bà đi với tư cách là Uỷ viên Ban Y tế – Xã hội của quốc hội. Khi đến bệnh viện huyện thì cơ sở, vật chất ở đây rất đơn sơ, không đầy đủ các thiết bị y tế. Đến thăm khoa Sản thì được nghe báo cáo là 100% thai phụ bị nhiễm trùng hỏi ra mới biết nguyên nhân là không đảm bảo đủ ánh sáng vì lúc này không có đèn điện chỉ sử dụng đèn dầu, không những thế nước cũng được dùng từ các lu nên không đảm bảo an toàn cho thai phụ. Vì biết được tình trạng như vậy bà đã có nhiều đóng góp để giảm bớt tình trạng này tại địa phương. Ngoài ra với vai trò là đại biểu quốc hội bà đã có nhiều ý kiến làm thay đổi về dân số của Việt Nam lúc bấy giờ là vấn đề “Kế hoạch hoá gia đình” và sau này chủ trương này đã triển khai rất mạnh mẽ.
Câu chuyện về sự tiên phong của GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng với kỹ thuật Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) tại Việt Nam là một chương đầy cảm hứng, biến bà trở thành “Bà Tiên” của những gia đình hiếm muộn. Năm 1984, bà được bộ Y tế cử sang công tác tại bệnh viện Sirijaj Bangkok, Thái Lan, bà lần đầu tiên biết đến kỹ thuật IVF phương pháp đã được thực hiện thành công ở Anh từ năm 1978. Chứng kiến nỗi tuyệt vọng của nhiều cặp vợ chồng Việt Nam ao ước cơ hội làm cha mẹ, bà nung nấu một quyết tâm phải đưa bằng được kỹ thuật này về Việt Nam. Bà dành thời gian rảnh rỗi tại các thư viện, nghiên cứu tài liệu. Trong thời gian công tác và giảng dạy tại Đại học Nice Sophia Antipolis (Pháp) nơi bà được xét phong hàm Giáo sư Sản Phụ khoa, bà tận dụng mọi cơ hội để học tập, ghi chép cẩn thận từng quy trình, từng thiết bị cần thiết tại các phòng lab IVF. Bà dùng chính tiền lương dạy học của mình để mua sắm dần từng trang thiết bị, máy móc, dụng cụ nhỏ nhất rồi gửi về Việt Nam, đặt nền móng cho phòng lab IVF đầu tiên tại Bệnh viện Từ Dũ. Cùng lúc đó, bà cử những bác sĩ trẻ, giỏi chuyên môn, ngoại ngữ sang Pháp và các nước tiên tiến để học tập, đào tạo một đội ngũ chuyên gia về Hỗ trợ sinh sản.
Ngày 19/8 1997, Bộ Y tế chính thức cho phép Bệnh viện Từ Dũ thực hiện kỹ thuật IVF. Ngay sau đó, ê-kíp của GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng đã tiến hành những ca đầu tiên. Kết quả đã vượt ngoài mong đợi. Và đỉnh cao của sự kiện này là vào ngày 30/4/1998, ba em bé thụ tinh trong ống nghiệm đầu tiên của Việt Nam đã chào đời khỏe mạnh, đó là bé Mai Quốc Bảo, Phạm Tường Lan Thy, và Lưu Tuyết Trân. Khoảnh khắc đó không chỉ là niềm hạnh phúc vỡ òa của ba gia đình hiếm muộn, mà còn là một cột mốc vàng trong lịch sử y học Việt Nam, đưa Việt Nam chính thức có mặt trên bản đồ IVF của thế giới. Từ thành công ban đầu tại Bệnh viện Từ Dũ, bà đã đề nghị Bộ Y tế nhân rộng mô hình IVF ra cả nước, và đến nay, kỹ thuật này đã mang lại sự sống cho hàng trăm nghìn em bé.
Ngoài công trình IVF, GS.BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng còn được biết đến là một chiến sĩ không mệt mỏi đấu tranh cho công lý và quyền lợi của các nạn nhân chất độc da cam/dioxin tại Việt Nam suốt gần 40 năm. Bằng các nghiên cứu khoa học và bằng chứng thực tế thu thập được, bà đã mạnh mẽ trình bày và bảo vệ quan điểm về mối liên hệ giữa chất độc hóa học và tỉ lệ trẻ dị tật bẩm sinh, thậm chí được mời tham dự phiên điều trần tại Hạ viện Mỹ về vấn đề này.
Ghi nhận những đóng góp to lớn của bà, Nhà nước Việt Nam và quốc tế đã trao tặng nhiều danh hiệu và giải thưởng cao quý: Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (Năm 2000). Thầy thuốc Nhân dân. Đặc biệt, năm 2024, bà được vinh danh Giải thưởng Ramon Magsaysay, được ví như “Giải Nobel châu Á”, vì những đóng góp nhân văn và tầm nhìn lãnh đạo của mình.
Ảnh: Giáo sư – Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng và tác giả.
Giáo sư, Bác sĩ Nguyễn Thị Ngọc Phượng là biểu tượng của một thế hệ trí thức Việt Nam vừa tài năng, vừa đức độ. Từ quyết định ở lại phục vụ đất nước sau năm 1975, vai trò chính khách luôn hướng về nhân dân, tiên phong đưa kỹ thuật IVF về Việt Nam và bền bỉ đấu tranh cho nạn nhân nhiễm chất độc màu da cam, cuộc đời bà là một chuỗi những cống hiến không ngừng nghỉ cho y học và cộng đồng. Bà đã thực hiện trọn vẹn lý tưởng mà bà từng tâm niệm: “sao cho đến khi ta chết, mọi người nhìn ta khóc, còn ta thì mỉm cười”, một nụ cười mãn nguyện vì đã mang lại sự sống và hạnh phúc cho biết bao người.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 12 năm 2025
Nguyễn Hà Thanh Trúc
Phòng Truyền thông, Giáo dục và Quan hệ Quốc tế
- Tài liệu tham khảo:
- GS-BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng: “ Tôi không theo chồng sang Pháp vì còn tình yêu lớn hơn”, năm 2025, Youtube kênh VnExpress.
- GS-BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng – Làm đại biểu Quốc hội để thấu cảm với dân, năm 2024, Youtube Truyền hình quốc hội.
- GS-BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng được nhận giải thưởng “ Nobel Châu Á”, 12/9/2024, Tổ Truyền Thông, Viện Tim Thành phố Hồ Chí Minh.
- GS-BS Nguyễn Thị Ngọc Phượng “bà Tiên giữa đời thường” 29/4/2025, Báo Kinh tế và Đô thị.
